પશ્ચિમી અને ભારતની શિક્ષણ પ્રણાલી વચ્ચેનો ભેદ... .. . અફસોસ આપણું આજનું શિક્ષણ માત્ર પુસ્તકીયા જ્ઞાનમાં માને છે જે પૂરતું નથી. ગુરુકુલ જ્ઞાન વિદ્યાર્થીઓને જીવનના તમામ ક્ષેત્રોમાં તૈયાર કરે છે. ચાલો જાણવાનો પ્રયાસ કરીએ કે ગુરુકુલ શિક્ષણ પ્રણાલીનું મહત્વ અને શા માટે આપણને ફરીથી તેની જરૂર છે.
Difference between western and Indian education system... .. . Unfortunately our education today believes only in bookish knowledge which is not enough. Gurukul Gyan prepares students in all walks of life. Let us try to know the importance of Gurukul education system and why we need it again.
ઇંગ્લેન્ડમાં પ્રથમ શાળા ઈ.સ. 1811ની આસપાસ શરૂ થઇ હતી. તે સમયે ભારતમાં 7,00,000+ ગુરુકુળ હતાં.
ગુરુકુળ એક એવું પવિત્ર સ્થળ હતું કે જે શિક્ષક અથવા આચાર્યનું ઘર અને શિક્ષણનું કેન્દ્ર હતું. ત્યાં વિદ્યાર્થીઓ તેમનું શિક્ષણ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી રહેતા હતા. ત્યાં બધાને સમાન ગણવામાં આવતા હતા અને ગુરુ (શિક્ષક) તેમજ શિષ્ય (વિદ્યાર્થી) એક જ ઘરમાં રહેતા હતા અથવા એકબીજાની નજીક રહેતા હતા. ( યાદ કરો ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને ભગવાન શ્રી રામના ગુરુકુળ) કોઈ પણ પ્રકારના ભેદભાવ વિના દરેકને શીખવાની એક સમાન તક મળતી હતી પછી ભલે તે રાજાના સંતાન હોય કે પ્રજાના સંતાન હોય. ત્યાં જ રહેવાનું અને ભણવાનું. સાથે સાથે જીવનનું ઘડતર પણ થતું. વિદ્યાર્થીએ ગુરુદક્ષિણારૂપેે શિક્ષક દ્વારા સોપવામાં આવેલી કોઈ વિશેષ કાર્ય કરવાનું હતું. ત્યાં વિદ્યાર્થીઓને કુદરતી વાતાવરણમાં શિક્ષણ આપવા પર હતું જ્યાં શિષ્યો ભાઈચારો, માનવતા, પ્રેમ અને શિસ્ત સાથે એકબીજા સાથે રહેતા હતા.
આ ગરુકુળોમાં જીવનમાં ઉપયોગી એવા જીવન ઉપયોગી કેટલાય વિષયો શીખવવામાં આવતા હતા જેવા કે,
વિજ્ઞાન શાખાઓ:-
અગ્નિવિદ્યા,
વાયુ વિદ્યા,
જળ વિદ્યા,
અંતરીક્ષ વિદ્યા,
પૃથ્વી વિદ્યા,
સૂર્ય ચંદ્ર વિદ્યા,
મેઘ વિદ્યા,
ઊર્જા વિદ્યા,
દિન અને રાત વિદ્યા,
સૃષ્ટિ વિદ્યા,
ખાગોળ વિજ્ઞાન,
ભુગોળ વિદ્યા,
કાળ વિદ્યા,
ભૂગર્ભ વિદ્યા,
રત્નો અને ધાતુઓ,
ગુરુત્વાકર્ષણ,
પ્રકાશ વિદ્યા,
સંચાર વિદ્યા,
વિમાન વિદ્યા,
જલયાન વિદ્યા,
અગ્નાસ્ત્ર વિદ્યા,
જીવ વિજ્ઞાન,
પ્રાણીશાસ્ત્ર,
વનસ્પતિશાસ્ત્ર,
યજ્ઞવિદ્યા,
... આવા અનેક વિષયોનો સમાવેશ થતો હતો.
હવે, વ્યવસાયિક જ્ઞાન માટે
વ્યાપાર વિદ્યા,
કૃષિ વિદ્યા,
પશુપાલન વિદ્યા,
પક્ષી પાલન,
યાન વિદ્યા,
વાહન ડિઝાઇનિંગ,
રત્ન વિદ્યા,
કુંભાર વિદ્યા,
લોહ વિદ્યા,
રંગકામ વિદ્યા,
વાસ્તુકાર વિદ્યા,
રસોઈ કળા વિદ્યા,
પશુપાલન વિદ્યા,
બાગાયતી વિદ્યા,
વન વિદ્યા,
આ સિવાય અનેક જીવન ઉપયોગી વિદ્યાનું જ્ઞાન તે વખતના ગુરૂકુળમાં આપવામાં આવતું હતું. કલ્પના કરો કે આ જ્ઞાન આપનાર ગુરુઓ કેટલા જ્ઞાની અને પ્રભાવી હશે!
++++++
++++++
++++++
અંત સુધી જરૂર વાંચો.
++++++++
... સમય જતાં ગુરુકુળો અકળ કારણોસર બંધ થઈ ગયાં. આ જ્ઞાનના પુસ્તકો કે સાહિત્ય તેઓ હસ્તગત કરી લીધું. પછી તેમણે નવી શિક્ષણ પ્રથા અમલમાં મૂકી જે અંગ્રેજોને ભારત પર શાસન કરવા માટે મદદ કરે તેવા નાગરિકોનું નિર્માણ કરે.
હવે, વાત કરીએ ભારતમાં "ગુરુકુળ" શિક્ષણ સ્થાન સાથે હિંદુ સનાતન ધર્મ અને પરંપરાગત સસ્કૃતિનો અંત કેવી રીતે આવ્યો?
કોન્વેન્ટ શિક્ષણના પરિચયથી ગુરુકુળનો નાશ થયો.
ભારતીય શિક્ષણ અધિનિયમની રચના ઇ.સ. ૧૮૩૫માં થઈ. પછી તેમાં ઈ.સ.૧૮૫૮માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. તેં મેકૌલે દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો.
મેકૌલે ગુરુકુળ શિક્ષણ પ્રણાલીનો સર્વે કરાવ્યો હતો. આ સર્વે જુદા જુદા સમયે અલગ અલગ વિસ્તારોમાં સર્વે કર્યો હતો. સરવેમાં જણાયું કે ભારતના કેટલાક ભાગમાં 97 % સાક્ષરતા છે અને બાકીના 100 % સાક્ષરતા છે...!! (અત્યારે કેટલા ટકા?)
મેકૌલેના મત મુજબ ભારતને કાયમ માટે ગુલામ બનાવવું હોય તો તેની સ્વદેશી અને સાંસ્કૃતિક શિક્ષણ પ્રણાલીને સંપૂર્ણપણે તોડી નાખવી જોઈએ અને તેને અંગ્રેજી શિક્ષણ પ્રણાલી સાથે બદલવી જોઈએ જેથી દરેક ભારતીય માનસિક રીતે અંગ્રેજી બની જાય. જ્યારે ભારતીયો કોન્વેન્ટ શાળાઓ અથવા અંગ્રેજી યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરશે અને જ્યારે "ગુરુકુળો" માં ભણવાનું છોડી દેશે, ત્યારે જ તેઓને અંગ્રેજોના ગુલામ બનાવી હિતમાં કામ કરાવવા માટે ઉપયોગી બની કામગીરી કરશે.
જેમ અનાજને રોપતા પહેલાં ખેતરને સારી રીતે ખેડવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે ભારતીયોને બદલવા તેમને અંગ્રેજી શિક્ષણ પ્રણાલીમાં લાવવા જોઈએ.
તેથી જ અંગ્રેજોએ સૌપ્રથમ "ગુરુકુળો" અને "સંસ્કૃત" ને 'ગેરકાયદે' જાહેર કર્યા.
ઇ.સ.1850 સુધી ભારતમાં 7,00,000+ ગુરુકુળ અને 7,50,000 ગામડાં હતાં. એટલે કે લગભગ દરેક ગામડામાં ગુરુકુળ હતા અને આ તમામ ગુરુકુળોનો આજની ભાષામાં 'ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓ' તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. આ ગુરુકુળોમાં ૧૮ વિષયો ભણાવવામાં આવતા અને ગુરુકુળો રાજા દ્વારા નહીં પણ સમાજના લોકો સાથે મળીને ચલાવતા હતા. શિક્ષણ મફત આપવામાં આવ્યું હતું.
ગુરુકુળો બંધ કરવામાં આવ્યા બાદ અંગ્રેજી શિક્ષણને કાયદેસર કરવામાં આવ્યું અને કોલકાતામાં પ્રથમ કોન્વેન્ટ સ્કૂલ શરૂ થઈ. તેને 'ફ્રી સ્કૂલ' તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી. પછી આ કાયદા હેઠળ કોલકાતા યુનિવર્સિટી, બોમ્બે યુનિવર્સિટી અને મદ્રાસ યુનિવર્સિટી બનાવવામાં આવી હતી. આ ત્રણ યુનિવર્સિટીઓ હજુ દેશમાં છે.
આ યુનિવર્સિટી સ્થાપ્યા બાદ મેકોલે તેના પિતાને એક પત્ર લખ્યો હતો. તે એક ખૂબ જ પ્રખ્યાત પત્ર છે, તેમાં તે લખે છે: "આ કોન્વેન્ટ શાળાઓ એવા બાળકોને બહાર લાવશે જેઓ ભારતીય જેવા દેખાય છે પરંતુ મગજથી અંગ્રેજી રહેશે. તેઓ તેમના દેશ વિશે કશું જાણશે નહીં. તેઓ તેમની સંસ્કૃતિ વિશે કશું જાણશે નહીં. તેમને તેમની પરંપરાઓ વિશે કોઈ ખ્યાલ રહેશે નહીં. તેઓ તેમના રૂઢિપ્રયોગો જાણતા જાણશે નહીં. જ્યારે આવા બાળકો આ દેશમાં તૈયાર થશે ત્યારે અંગ્રેજો દૂર થશે તો પણ અંગ્રેજી ભાષાઆ દેશ છોડશે નહીં. તે સમયે લખેલા પત્રનું સત્ય આજે પણ આપણા દેશમાં સ્પષ્ટ દેખાય છે. આ કૃત્ય દ્વારા સર્જાયેલ દુ:ખ જુઓ. આપણે આપણી જાતને ઉતરતા અનુભવીએ છીએ જે આપણી પોતાની ભાષા બોલવામાં અને આપણી પોતાની સંસ્કૃતિને ઓળખવામાં શરમ અનુભવે છે.."
જે સમાજ તેની માતૃભાષાથી અળગો થઈ જાય છે તે ક્યારેય ખીલતો નથી અને આ મેકૌલની વ્યૂહરચના હતી ! આજના યુવાનો ભારત કરતાં યુરોપ વિશે વધુ જાણે છે. ભારતીય સંસ્કૃતિને ભૂલી પશ્ચિમી દેશનું અનુકરણ કરે છે..
🔝Top🔝
હવે સમય આવી ગયો છે કે આપણે આપણી મહાન સંસ્કૃતિ અને વારસાને જાગૃત કરીએ અને ફરીથી ભારત સમૃદ્ધ અને સુસંસ્કૃત બનાવીએ.. .. .
ગુરુકુલ પ્રણાલીનો ઉપયોગ મૂલ્ય-આધારિત પ્રણાલી પર કામ કરે છે જ્યાં બાળકની વિશિષ્ટતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત થાય છે જેથી તેઓ તેમના રસના ક્ષેત્રમાં શ્રેષ્ઠ બને છે. આ એક સારા માનવનુંં સર્જન પણ કરે છે, કરશે.
અતિ મહત્વાકાંક્ષી માતા-પિતા માત્ર શૈક્ષણિક પ્રદર્શન દ્વારા વિદ્યાર્થીઓના જ્ઞાનનો નિર્ણય કરે છે જે ખરેખર ખોટું છે અને વિદ્યાર્થિની આવડતને ગૂંગળાવી દે છે.
નવી શિક્ષણ નીતિ અમલમાં આવી રહી છે જે ઉપરોક્ત ખરાબ અસરને નાબૂદ કરશે અને ગુરૂકુળમાં મળતું હતું તેવું જ્ઞાન ફરીથી ભારતીય પ્રજાને મળતું થશે તેવી આશા સાથે... .. .
જય હિન્દ.
આ પોસ્ટ અંગે તમારા સૂચન જરૂર પોસ્ટ કરજો, અન્યને આ પોસ્ટની લિંક્ જરૂર મોકલજો.
ફોટો સૌજન્ય :: the times of india, ઈન્ટરનેટ, સોશિયલ મીડિયા
મારી પ્રાર્થના : એક શિક્ષક તરીકે, પ્રભુ પરમાત્માને એટલી જ પ્રાર્થના કરું કે હું મારા શિક્ષણ કાર્ય દરમ્યાન મારી કર્તવ્ય નિષ્ઠામાં પાર ઉતરૂ, સાચી કેળવણી આપુ. - રાજજેશ શ્યાણી (પટેલ)
જો આત્મ નિર્ભર બનવા ઇચ્છુક હોઉં તો ગુજરાત સરકારની યોજનાનો લાભ જરૂર લો.
અન્ય કોઈ નોકરી ઈચ્છતા હોય તો આ બ્લોગ જરૂર વાંચો.
